Ο Χάουαρντ Ζιν , ο αιώνιος έφηβος, ο ιστορικός των πολιτών όπως χαρακτηρίσθηκε, έφυγε πλήρης ημερών σε ηλικία 87 ετών. H αριστερή διανόηση έχασε ένα εξαίσιο μυαλό, η ειρήνη έναν ακούραστο αγωνιστή, η ανθρωπότητα ένα υπέροχο άνθρωπο.
Γεννήθηκε το 1922 στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Διετέλεσε επίτιμος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης και ανέπτυξε πλούσιο συγγραφικό έργο. Εργάστηκε στα ναυπηγεία και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε ως μέλος πληρώματος στα βομβαρδιστικά αεροπλάνα.
Μετά τον πόλεμο αναμείχθηκε ενεργά στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα και στο αντιπολεμικό κίνημα που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ.
Τα βιβλία του ήταν σταθμός για τη συντηρητική αμερικανική κοινωνία – και όχι μόνον- και ειδικά το σύγγραμμά του «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών» (εκδόσεις Αιώρα), ανέτρεψε την καθιερωμένη ιστορία που διδάσκεται στα σχολικά βιβλία για γενεές και γενεές ανά τον κόσμο.
Πρόκειται για μια ιστορία της Αμερικής που έρχεται να φωτίσει, να τεκμηριώσει, αλλά και να ανατρέψει τις μέχρι τώρα πληροφορίες μας γι αυτήν. Ο Χάουαρντ Ζιν δεν παγιδεύεται στους εθνικούς μύθους της «επίσημης» ιστορίας, που γράφεται «από την οπτική γωνία των κυβερνήσεων, των κατακτητών, των διπλωματών και των ηγετών» και η οποία «όχι μόνο παρουσιάζει μία στρεβλή εικόνα του παρελθόντος, αλλά δημιουργεί και μια παραπλανητική εικόνα για το παρόν».
Εκείνος επιλέγει να αφηγηθεί την αμερικανική ιστορία από την «άλλη» πλευρά : Αντί από την άποψη των νικητών, των οικονομικά και κοινωνικά ισχυρών, από την πλευρά νικημένων, των φτωχών και των περιθωριοποιημένων, όπως την έζησαν οι γυναίκες, οι εργάτες, οι μαύροι, οι Ινδιάνοι, οι φτωχοί, οι μετανάστες. Παραθέτει τα γεγονότα χωρίς να αγνοεί τις συγκρούσεις ανάμεσα σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους, ενώ παράλληλα δεν παραβλέπει ότι οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ δημίων και θυμάτων είναι συχνά δυσδιάκριτες οδηγώντας τα θύματα -απελπισμένα και επηρεασμένα από το σύστημα που τα καταπιέζει - να στρέφονται εναντίον άλλων θυμάτων και να διαπράττουν ωμότητες. Όπως όμως λέει και το απόφθεγμα που επικαλείται ο συγγραφέας: «Η κραυγή των φτωχών δεν είναι πάντα δίκαιη, αλλά αν δεν την έχεις ακούσει, δεν θα καταλάβεις ποτέ τι σημαίνει Δικαιοσύνη.»
Δεν δίστασε, κόντρα στην παγκοσμίως καθιερωμένη αντίληψη να επιμένει πως δεν υπάρχει αντικειμενική ιστορική αλήθεια, γιατί η ιστορία είναι μια χορωδία από διάφορες φωνές και όχι μόνο εκείνων που έχουν δύναμη.
Γιατί ο Ζιν ήταν επαναστάτης με αιτία, όπως και διανοούμενος με νόηση. Είδος ανθρώπου ανά τους αιώνες σπάνιο. Ο Ζιν είχε τάξει σκοπό της ζωής του να μιλά για την αδικία και για τους αδικημένους. Για τον ίδιο έχουν μιλήσει πολλοί, επώνυμοι, ανώνυμοι, αξιόλογοι και διακεκριμένοι, άγνωστοι και συνηθισμένοι.
Θιασώτης της «πολιτικής ανυπακοής» ο Χάουαρντ Ζιν, ήταν απλός, δεικτικός, με χιούμορ και πάντα επί της ουσίας. Και, ίσως, ο μοναδικός που μπορούσε να μιλήσει ανοικτά για τον Ομπάμα και «ομπαμομανία»… «οι πολίτες έχουν θαμπωθεί από την ρητορική του» έλεγε και «θα πρέπει να αρχίσουν να καταλαβαίνουν ότι ο Ομπάμα οδηγείται στο να γίνει ένας μέτριος πρόεδρος, πράγμα που στην εποχή μας σημαίνει ένας επικίνδυνος πρόεδρος, εκτός εάν αναπτυχθεί ένα εθνικό κίνημα που θα τον οδηγήσει σε καλύτερη κατεύθυνση».
Από τα ωραιότερα βιβλία του και το μονόπρακτο «Ο Μάρξ στο Σόχο» (εκδόσεις Αιώρα) που τα τελευταία τέσσερα χρόνια ανέβασε ο Άγγελος Αντωνόπουλος. Το είδαμε στην Πρέβεζα , πέρυσι .
Ο εβραϊκής καταγωγής Ζιν, ο άνθρωπος που άλλαξε τη συνείδηση μίας γενιάς σύμφωνα με τον Νόαμ Τσόμσκι, ήταν έφηβος όταν «ρουφούσε» το «Μανιφέστο» του Καρλ Μαρξ. Οι μαρξιστικές θεωρίες τον σημάδεψαν ανεξίτηλα. «Ο καπιταλισμός, όπως εκπροσωπείται από τις ΗΠΑ, είναι ακόμη ένα άρρωστο σύστημα, εξαιρετικά σπάταλο, που πολώνει τον πλούτο οδηγώντας στον ιμπεριαλισμό και στον πόλεμο. Επειδή η Σοβιετική Ενωση κατέρρευσε, πολλοί υπέθεσαν ότι οι μαρξιστικές ιδέες είναι νεκρές. Ομως οι αναλύσεις του Μαρξ αφορούν τον καπιταλισμό των ημερών μας», είχε δηλώσει.
Τίποτα όμως δεν μπορεί να μιλήσει καλύτερα για τον Ζιν από ό,τι οι δικές του κουβέντες :
«Ιστορικά, τα χειρότερα πράγματα, πόλεμοι γενοκτονίες και δουλεία, ήταν αποτέλεσμα όχι της ανυπακοής, αλλά της υπακοής.»
«Δεν υπάρχει σημαία αρκετά μεγάλη που να καλύπτει το αίσχος της δολοφονίας αθώων ανθρώπων.»
«Αν δεν γνωρίζεις ιστορία, είναι σαν να γεννήθηκες χθες.» «Δεν είναι ανάγκη να εμπλακούμε σε μεγάλες, ηρωικές πράξεις για να συμμετέχουμε στη διαδικασία της αλλαγής.
Οι μικρές πράξεις όταν πολλαπλασιάζονται από εκατομμύρια ανθρώπους, μπορούν να μεταμορφώσουν τον κόσμο.»
«Πώς μπορείς να κηρύξεις τον πόλεμο στην τρομοκρατία όταν ο πόλεμος είναι ο ίδιος τρομοκρατία;»
Οι παρεξηγημένες έννοιες του αναρχισμού και του σοσιαλισμού (δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Αυγή , 07.02.2010)
Συνέντευξη του Howard Zinn στον David Barsamian
Στο Spelman College και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης, διδάσκατε σε παιδιά που μόλις είχαν τελειώσει το Λύκειο. Έρχονταν με ένα βαρύ φορτίο αποσκευών, πολλές παγιωμένες ιδέες. Πόσο δύσκολο ήταν να τα προσεγγίσετε;
Στο Spelman College οι φοιτητές μου ήταν Αφροαμερικανοί, και εγώ ένας από τους λίγους λευκούς καθηγητές. Για τους περισσότερους φοιτητές μου, ήμουν ο πρώτος λευκός καθηγητής που συναντούσαν.Προσπάθησα να τους κάνω να καταλάβουν ότι οι αξίες και οι ιδέες μου ήταν διαφορετικές από εκείνες της λευκής ρατσιστικής κοινωνίας στην οποία είχαν μεγαλώσει, ότι πίστευα στην ισότητα των ανθρώπων, ότι έπαιρνα την υπόθεση της δημοκρατίας στα σοβαρά. Επιδίωκα να σπάσει το φράγμα μεταξύ μας, με όσα έλεγα στην αίθουσα, αλλά και με τον τρόπο που συμπεριφερόμουν απέναντί τους: προσπαθούσα να μην τους δείχνω ότι το επίπεδο της παιδείας τους ήταν πολύ κακό --παρόλο που πολύ συχνά ήταν-- ή να μην τους κάνω να αισθάνονται μειονεκτικά στο Πανεπιστήμιο. Ακόμα, τους έδειχνα ότι, έξω από την αίθουσα διδασκαλίας, μετείχα στον κοινωνικό αγώνα που αφορούσε τη ζωή τους. Έτσι, όταν αποφάσισαν να πάρουν μέρος σ’ αυτόν τον αγώνα και πήγαν στην Ατλάντα προσπαθώντας να καταργήσουν τους φυλετικούς διαχωρισμούς στη δημόσια βιβλιοθήκη ή όταν αποφάσισαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα των τεσσάρων φοιτητών της Βόρειας Καρολίνας και να κάνουν καθιστική διαμαρτυρία ήμουν μαζί τους, τους υποστήριζα, τους βοηθούσα, ήμουν στις ομάδες περιφρούρησης μαζί τους, διαδήλωνα μαζί τους, μετείχα στις διαμαρτυρίες πολιτικής ανυπακοής. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, προσπαθούσα να δημιουργώ μια ατμόσφαιρα δημοκρατίας στη σχέση μας.
Ο οικονομολόγος Τζων Κέννεθ Γκαλμπρέιθ είχε πει κάποτε ότι το παράδοξο των ΗΠΑ είναι ο συνδυασμός «ιδιωτικού πλούτου και δημόσιας εξαθλίωσης».
Από ένα δημοσίευμα στη σελίδα 16 των New York Times μαθαίνουμε ότι στη γενέτειρα του Τζων Στάινμπεκ, το Σαλίνας της Καλιφόρνιας, που αντιμετωπίζει τεράστια ελλείμματα, έκλεισαν οι τρεις δημόσιες βιβλιοθήκες, μεταξύ τους κι εκείνες που έφεραν το όνομα του Στάινμπεκ και του Σέζαρ Τσάβες.Το άρθρο θα έπρεπε να δημοσιευτεί πρωτοσέλιδο, και όχι στη σελίδα 16, για να το διαβάσουν όλοι και να λειτουργήσει σαν εγερτήριο γι’ αυτή την τρομακτική εξέλιξη. Αυτό που συμβαίνει στο Σαλίνας πρέπει να μας αφυπνίσει όλους.
Ωστόσο, αυτή η επίθεση στις βιβλιοθήκες και τα σχολεία, είναι μέρος ενός σχεδίου υπονόμευσης του δημόσιου χαρακτήρα τους;
Επιτρέψτε μου μια προσωπική αναφορά. Μεγάλωσα σ’ ένα διαμέρισμα πολυκατοικίας γεμάτο κατσαρίδες στη Νέα Υόρκη, και στο σπίτι μας δεν υπήρχαν βιβλία. Πήγαινα σε μια βιβλιοθήκη στο ανατολικό τμήμα της πόλης, στη συμβολή των οδών Stones και Sutter. Ακόμα θυμάμαι τη βιβλιοθήκη. Ήταν το καταφύγιό μου. Ήταν κάτι υπέροχο, που μου άνοιξε τα μάτια και το μυαλό.
Αλλά η ερώτησή σας ήταν ευρύτερη. Τι γίνεται με τα δημόσια αγαθά; Αυτό είναι που επεσήμαινε ο Γκαλμπρέιθ όταν έγραφε την Κοινωνία της αφθονίας. Μια από τις τρομακτικές συνέπειες της στρατιωτικοποίησης της χώρας είναι η λιμοκτονία του δημόσιου τομέα, της εκπαίδευσης, των βιβλιοθηκών, της υγείας, της στέγασης. Γι’ αυτό οι άνθρωποι γίνονται σοσιαλιστές. Οι άνθρωποι γίνονται σοσιαλιστές, όπως έγινα κι εγώ σοσιαλιστής διαβάζοντας Άπτον Σίνκλαιρ και Καρλ Μαρξ.
Υπάρχουν πολλές στρεβλώσεις και παρερμηνείες όσον αφορά τον Μαρξ. Πρέπει να διαβάζουμε σήμερα τον Μαρξ;
Αυτό που επισημαίνει ο Μαρξ --και νομίζω ότι επιδεικνύει εξαιρετική οξυδέρκεια-- είναι ότι η καπιταλιστική κοινωνία, ενώ ανέπτυξε σε εντυπωσιακό βαθμό την οικονομία δεν κατένειμε τα αποτελέσματα αυτής της τεράστιας παραγωγής δίκαια. Έτσι, ο Μαρξ ανέδειξε ένα θεμελιώδες μειονέκτημα του καπιταλισμού, ένα μειονέκτημα που είναι εξαιρετικά εμφανές σήμερα, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Εδώ λοιπόν, σ’ αυτή την εξαιρετικά παραγωγική και προηγμένη τεχνολογικά χώρα, πάνω από σαράντα πέντε εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν ασφάλεια υγείας, ένα από τα πέντε παιδιά μεγαλώνουν σε συνθήκες φτώχειας, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι είναι άστεγοι και πεινασμένοι. Επίσης, έχει μεγάλη σημασία η άποψη του Μαρξ ότι όταν κοιτάζουμε κάτω από την επιφάνεια των πολιτικών ή πολιτιστικών συγκρούσεων, συναντάμε την ταξική διαμάχη. Έτσι, το καίριο ερώτημα που τίθεται σε κάθε κατάσταση είναι: «Ποιος ωφελείται, ποια τάξη ωφελείται;».
Σε μια πορεία διαμαρτυρίας στο Τάος, στο Νιου Μέξικο, στις 15 Φεβρουαρίου 2003, το πανώ που προπορευόταν έγραφε: «Καμιά σημαία δεν είναι τόσο μεγάλη για να σκεπάσει την Ντροπή να σκοτώνεις αθώους». Αυτή είναι δικιά σας ρήση. Πώς χρησιμοποιείται ο πατριωτισμός σήμερα;
Με τον τρόπο που χρησιμοποιούταν ανέκαθεν: να εγκλωβίσει τους πάντες, ως μέρη του έθνους, σε έναν κοινό σκοπό, την υποστήριξη του πολέμου και την προαγωγή της εθνικής ισχύος. Ο πατριωτισμός χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ενός κοινού συμφέροντος που συμμερίζονται όλοι οι πολίτες της χώρας. Μόλις πριν μιλούσα για την ανάγκη να προσεγγίζουμε την κοινωνία με ταξικούς όρους, να συνειδητοποιούμε ότι δεν έχουμε όλοι ένα κοινό συμφέρον, ότι οι άνθρωποι έχουν διαφορετικά συμφέροντα. Αυτό που κάνει ο πατριωτισμός είναι να παρουσιάζει ένα κοινό συμφέρον· και η σημαία είναι το σύμβολο αυτού του κοινού συμφέροντος.
Το 2005 είχαμε την 60ή επέτειο από τους βομβαρδισμούς της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Η επέτειος συνέπεσε με μια σειρά δημοσιεύματα ότι οι ΗΠΑ επανασχεδιάζουν ισχυρότερα και πιο αποτελεσματικά πυρηνικά όπλα. Πού ήσασταν όταν έπεσαν οι βόμβες και ποιες ήταν οι σκέψεις σας εκείνη τη στιγμή;
Θυμάμαι πολύ καθαρά εκείνες τις μέρες. Υπηρετούσα στην αεροπορία και μόλις είχαμε επιστρέψει, με άδεια ενός μηνός, από αποστολές βομβαρδισμού στην Ευρώπη. Ήμασταν στη στάση περιμένοντας στο λεωφορείο και στο κιόσκι είδα το οχτάστηλο στην πρώτη σελίδα: «Ατομική βόμβα στη Χιροσίμα». Ο τίτλος ήταν πολύ μεγάλος, κι έτσι, παρόλο που δεν ήξερα τι ήταν ατομική βόμβα, υπέθεσα ότι είναι μια τεράστια βόμβα. Σκέφτηκα αμέσως: Λοιπόν, ίσως δεν θα πάμε στην Ιαπωνία, ίσως αυτό είναι το τέλος του πολέμου κατά της Ιαπωνίας. Κι ήμουν χαρούμενος.Άρχισα να αναρωτιέμαι για τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα, όταν διάβασα το βιβλίο του Τζων Χέρσεϋ Hiroshima, το οποίο βασίζεται σε μια σειρά άρθρων που είχε γράψει για τον New Yorker. Είχε πάει στη Χιροσίμα μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας και είχε μιλήσει με τους επιζώντες. Μπορείτε να φανταστείτε τι εικόνα παρουσίαζαν: άνθρωποι χωρίς χέρια, πόδια, τυφλωμένοι, με το δέρμα τους να έχει μεταμορφωθεί σε κάτι που δεν άντεχες να δεις…Είχα ρίξει βόμβες στην Ευρώπη, αλλά δεν είχα δει κανέναν στο έδαφος, επειδή όταν πετάς σε ύψος 9 χιλιομέτρων, δεν βλέπεις κανέναν, δεν ακούς τις κραυγές, δεν βλέπεις το αίμα, δεν ξέρεις τι συμβαίνει στους ανθρώπους. Το βιβλίο του Τζων Χέρσεϋ άλλαξε την άποψή μου όχι μόνο για τους βομβαρδισμούς, αλλά συνολικά για τον πόλεμο: με έκανε να καταλάβω ότι ο πόλεμος στην εποχή μας, την εποχή του στρατηγικού βομβαρδισμού, των βλημάτων διασποράς και του θανάτου εξ αποστάσεως, συνεπάγεται αναπόφευκτα τη θανάτωση τεράστιου αριθμού ανθρώπων και δεν μπορεί να θεωρηθεί αποδεκτός τρόπος επίλυσης των προβλημάτων.
Κάποιες φορές σε χαρακτηρίζουν αναρχικό και/ή δημοκράτη σοσιαλιστή. Πώς αισθάνεσαι με αυτούς τους χαρακτηρισμούς και τι σημαίνουν για σένα;
Εξαρτάται από το ποιος τους χρησιμοποιεί. Δεν έχω πρόβλημα όταν τους χρησιμοποιείς εσύ, αλλά όταν τους χρησιμοποιεί κάποιος που υποψιάζομαι ότι δεν γνωρίζει πραγματικά τη σημασία τους, νιώθω κάπως άβολα, επειδή αισθάνομαι ότι χρειάζονται διευκρινίσεις. Ο όρος «αναρχικός» σημαίνει, για πάρα πολλούς ανθρώπους, κάποιον που βάζει βόμβες, που διαπράττει τρομοκρατικές ενέργειες, που πιστεύει στη βία. Όλως περιέργως, ο όρος «αναρχικός» αποδίδεται πάντα σε άτομα που έχουν χρησιμοποιήσει βία, αλλά όχι σε κυβερνήσεις που προσφεύγουν στη βία. Καθώς δεν πιστεύω στις βόμβες, στην τρομοκρατία και τη βία, δεν θα ήθελα να μου αποδίδεται αυτός ο χαρακτηρισμός του αναρχικού.Μια άλλη παρερμηνεία του αναρχισμού είναι αυτή που τον συνδέει με μια κοινωνία όπου δεν υπάρχει καμιά οργάνωση, καμιά ευθύνη, απλώς ένα είδος χάους -- και πάλι, δεν αντιλαμβανόμαστε την ειρωνεία ότι ζούμε σε έναν κόσμο εξαιρετικά χαοτικό, στον οποίο όμως ουδέποτε αποδίδεται ο χαρακτηρισμός «αναρχικός».Αναρχισμός για μένα σημαίνει μια κοινωνία στην οποία έχουμε μια δημοκρατική οργάνωση --στη λήψη αποφάσεων, στην οικονομία-- και στην οποία δεν υφίσταται πλέον η εξουσία του καπιταλιστή, η εξουσία της αστυνομίας και των δικαστηρίων και όλων των μηχανισμών ελέγχου που υπάρχουν στη σύγχρονη κοινωνία. Μια κοινωνία λοιπόν όπου όλα αυτά δεν λειτουργούν για να ελέγχουν τις ενέργειες των ανθρώπων και στην οποία οι άνθρωποι έχουν λόγο για την τύχες τους, δεν είναι υποχρεωμένοι να διαλέξουν μεταξύ δύο πολιτικών κομμάτων, κανένα από τα οποία δεν αντιπροσωπεύει τα συμφέροντά τους. Έτσι θεωρώ ότι αναρχισμός σημαίνει εξίσου πολιτική και οικονομική δημοκρατία, με την καλύτερη σημασία του όρου. Ο σοσιαλισμός, ένας άλλος χαρακτηρισμός που θα αποδεχόμουν, με τον τρόπο που τον βλέπω, δεν έχει καμία σχέση με το αστυνομικό κράτος της Σοβιετικής Ένωσης. Τη λέξη σοσιαλισμός την έχουν οικειοποιηθεί πάρα πολλοί οι οποίοι, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι σοσιαλιστές αλλά οπαδοί του ολοκληρωτισμού. Για μένα, ο σοσιαλισμός σημαίνει μια εξισωτική κοινωνία, στην οποία η οικονομία είναι προσανατολισμένη προς τις ανθρώπινες ανάγκες και όχι στα κέρδη των επιχειρήσεων.
(Μετάφραση: Στρ. Μπουλαλάκης .Η συνέντευξη (με τίτλο «A world without borders»), από την οποία δημοσιεύουμε αποσπάσματα, δόθηκε στον Μάιο του 2006 στον David Barsamian, διευθυντή του Alternative Radio (www. alternativeradio.org). Είναι προσιτή στην ιστοσελίδα του «Ζ Magazine» (www.zmag.org/zmag/viewArticle/13593).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου